Улстөрчдийн туслахын ажилласан жилийг төрийн захиргааны байгууллагад ажилласнаар тооцно гэж хууль боловсруулжээ. Ё.Баатарбилэг ээ, Төрийн албаны хуулиар ингэж тоглож болохгүй. Төрийн албанд томилгоо хийдэг дарга нарт учир байна уу, хуульд нь учир байна уу гэдгээ эхлээд судла.

Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар Нийтийн мэдээллийн тухай хуулийг УИХ-д танилцуулахдаа хэдэн зүйлийг онцолжээ. Тэрээр, “Бид энэ хуулиар нэмж таван төрлийн 67 мэдээллийг ил болгохоор бичсэн. Одоо зөвхөн төрийг “мэдээлэл хариуцагч”-д тооцдог. Шинэ төслөөр бол нэмж төрийн өмчийн оролцоотой компани, хуулийн этгээд, төрийн чигүүргийг гэрээний үндсэн дээр хэрэгжүүлж байгаа олон нийтийн байгууллага, улс төрийн нам, МҮОНРТ зэргийг тооцохоор байгаа. Өөрөөр хэлбэл, эдгээр байгууллага иргэдэд хянагддаг, мэдээллээ ил тод өгдөг болох юм” гэсэн.

Тагнуулын байгууллага хоёр нууцыг хамгаалдаг. Нэг нь төрийнх. Нөгөө нь албаных. Төрийн нууцад ямар мэдээллийг багтаах ёстойг Төрийн болон албаны нууцын тухай хуулийн гуравдугаар бүлэгт сайхан жагсаагаад биччихсэн. Харин албаны нууцад юуг хамруулахаа тухайн байгууллага нь өөрөө боловсруулаад дарга, салбарын сайдаараа батлуулна гээд тэр хуульд бичсэн. Юуг багтаах, юуг багтаахгүй байх нь ил биш. Ерөнхийдөө албаны нууц гэдэг нь задруулах, үрэгдүүлэх тохиолдолд салбарын болон төрийн байгууллага, бусад хуулийн этгээдийн ашиг сонирхолд хохирол учруулах төрийн хамгаалалтад байх мэдээлэл гэсэн тодорхойлолттой. Төрийн нууцыг хуульд жагсааж болоод байхад албаны нууцыг хуульд нь жагсаагаад биччихээгүй нь манай хууль боловсруулагчид, тогтоогчдын залхуугийнх. Залхуурсныгаа “хар хайрцагны бодлого” гэж булзайруулдаг. Ингээд “албаны нууцаа хө” гэсэн үгээр их л олон хүний амыг тагладаг даа.

Өмнөх жилүүдэд бид хэвлэлийн эрх чөлөөг төрөөс нэхэж “зовоодог” байсан. Энэ жил салбар дотроосоо ухаж олох шаардлагатай болоод ирлээ. Өөр өөрийн өнгөөрөө эгшиглэж байсан найман телевиз МАН-ын “Мэдээллийн урсгал”-д өдрийн эфирээ түрээслүүлж, хамтдаа нэг өнцгөөр мэдээгээ эгшиглүүлж байна. Өдрийн мэдээ нэгэнт дүүрсэн учраас “Оройн мэдээ үзээрэй. Өөрсдийн өнцгөөрөө бэлдэж байгаа шүү” гээд өнгөрч болно. “Намын пропоганда руу өөрсдөө л гүйгээд оччихдог биз дээ” гэж хэн нэгэн хэлэхэд “Арилжааны телевиз” шүү гэдгээс өөр хэлэх үггүй л боллоо.

Бид шүүхийн шийдвэрийг shuukh.mn сайтаас, тендерийн мэдээллийг tender.gov.mn сайтаас, төрийн байгууллагын мөнгөн гүйлгээг shilendans.gov.mn сайтаас, нийтийн албан тушаалтнуудын хөрөнгө орлогыг xacxom.mn сайтаас, ашигт малтмалын гэрээнүүдийг iltodgeree.mn сайтаас, хуулийн этгээдийн үүсгэн байгуулагчдын мэдээллийг opendata.burtgel.gov.mn сайтаас үзэж болж байна. Мэдээж эдгээр нь тус тусын хуулиар нээгдсэн боломж боловч эхлэлийн цэг, хөгжүүлэх мотивацийг Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай хууль олгожээ.

Араа санаж, алсаа бодож цагдаа нар гэмт хэрэгтэй хэрэгтэй ажилладаг, дарга нар нь дэвших, дэвжихээ бодоод улстөрчидтэй сүжирдэг болчихвол цагдаагийн цагаан шонхор хараах байлгүй дээ. Ийм учраас наанадаж цагдаа, цэрэгт байсан, прокурор, шүүхэд байсан хүмүүсийг улс төрийн албан тушаалд томилохыг хориглох шаардлагатай. Тэгэхгүйгээр хуулийнхан улстөрждөг, улстөрчидтэй сүжирдэг, чиглэл авдаг гэх яриа багасахгүйгээр үл барам өнөө цагт хамгийн их ярьдаг “Шударга бусын хонгил” гээч нурахгүй.

ҮАБЗ-ийн гурван гишүүний хэвлэлийн эрх чөлөөг бэхжүүлэх тухай үгс улиг болжээ. Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийн төсөл яав аа. Өнөө УИХ, Засгийн газар нь нисдэг бор морийг нь ид гээд явуулсан юм уу, нисдэггүй бор морийг нь идээд ир гэсэн юм уу.

Авлигатай тэмцэх газрын дэд дарга Ж.Батсайхан нас барснаас үүдэж дээрх албан тушаалд хүн томилох шаардлагатай болсон. Одоо хүчин төгөлдөр мөрдөж байгаа Авлигын эсрэг хуулиар Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга АТГ-ын дэд даргыг санал болгож УИХ зургаан жилийн хугацаагаар томилох учиртай. Харин Засгийн газраас Авлигын эсрэг хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг төслийг УИХ-д өргөн барьчихсан. Төслөөр бол АТГ-ын дарга З.Дашдаваа дэд даргаа өөрөө мэдэж томилох зохицуулалттай болно. Дээрх хуулийн төслийг боловсруулаад Засгийн газрын яамдаас есдүгээр сард санал авсан гэхээр талийгаач Ж.Батсайхан мэдэж байж.

Засгийн газраас Авлигын эсрэг хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан талаар бид өмнө нь мэдээлсэн. Дээрх хуулийг энэ долоо хоногт УИХ хэлэлцэхээр товложээ. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дагасан 40 гаруй хууль, цар тахлын үед хэлэлцэх өчнөөн асуудлыг давж нэг даргад зориулсан ийм хуулийг дараалал давуулаад оруулаад ирсэн нь хачирхалтай.

Өмнө нь уг албан тушаалд сонгон шалгаруулалт явуулахад дөрвөн хүн оролцсон боловч нэг нь нэрээ татаж, үлдсэн гурвынх нь хоёр нь Ажлын хэсгийн есөн хүнээс нэг ч санал аваагүй бол нэг нь хоёр хүний л санал авчээ. Иймээс хоёр хүний санал авсан боловч журамд заасан 50 хувиас дээш санал аваагүй П.Оюунчимэг (ХЭҮК-ын гишүүн асан)-ийг УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд танилцуулаагүй. Ажлын хэсгийн ахлагчаар ажилласан ХЗБХ-ны зөвлөх М.Үнэнбат сонгон шалгаруулалтыг дахин зарлаж, зохион байгуулах саналтай байгаагаа гишүүдэд хэлсэн.

Сонинууд ойн дугаартаа “хадаас материал”-аар уншигчдадаа бэлэг барьдаг. Энэ дугаарын хадаасаар Д.Амарбаясгалангийн яриаг сонгосон нь Үнэн сонины нэгдүгээр нүүрийг голлуулж, бодлогын нүүрүүд болох хоёр, гурав, тавдугаар нүүр дамнуулан нийтэлснээс харж болно. Хадаас мэдээллийн шинж чанарыг өөр хаана ч гарахгүй, цаг үеийн, онц сонин, ач холбогдлын зэргээр нь тодорхойлдог. Энэ ч үүднээс намын төв хэвлэлдээ ч МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалан ирэх оны зургадугаар сард болох Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшүүлэх боломжтой лидерүүдээ нэрлэсэн нь энэ ярилцлага доторх хадаас хэсэг нь байв.

УИХ-ын гишүүн, Хүний эрхийн дэд хорооны дарга Б.Энхбаяр тэднээс, “Та бүхэн мэргэжлийн, улс төрийн нөлөөлөлгүй байх шаардлагыг хангаж байгаа гэж үзэж байна. Нам дамжсан нэг ч хүн алга. Бүгд өөрсдийн мөнчгөрөөрөө сурсан, мэдсэн хүмүүс байна. Байнгын хорооны хурал дээр, “Нэг л асуудал дээр дутуу байж магадгүй. Тэр нь зориг” гэж хэлж байсан. Улс төрийн зориг. Надад зоригийг шалгасан ганцхан асуулт байна. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн зөвлөмжөөр шүүх эрх мэдлийн байгууллагын удирдлагыг түдгэлзүүлдэг, чөлөөлдөг хуулийг 2019 оны гуравдугаар сард гаргасан. Энэ хууль Үндсэн хуульд заасан иргэдийн шударга шүүхээр шүүлгэх эрхийг зөрчдөг гэж үздэг үү гэсэн асуулт байна. Дэлгэрэнгүй хариулах хэрэггүй, “Тийм, эсвэл үгүй” гэж хариулж өгөөч.

Голомт банкны хуульчаар олон жил ажиллаж, тус банкыг хариуцагчаар татсан болон өөрсдийнх нь нэхэмжлэл гаргасан хэрэгт нь өмгөөлж оролцож байсан С.Батхүлэг Улсын дээд шүүхийн шүүгчийн сонгон шалгаруулалтад оролцож тэнцсэн.

Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дарга Э.Батбаяр өнөөдөр УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд Улсын дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын шүүгчид нэр дэвшигчээр Ц.Цогтыг танилцуулав. Түүнийг гишүүд олонхиороо дэмжиж, амжилт хүссэн. Мөн өмнө нь танилцахаас хойшлуулсан С.Батхүлэгийг УИХ-д танилцуулахаар оруулж ирэхэд гишүүд олонхиороо эсэргүүцэв. С.Батхүлэг нь Голомт банкны өмгөөлөгч, хууль зүйн газрын даргаар ажиллаж байсан хэдий ч Дээд шүүхийн шүүгч болоход хуульчаар ажилласан жил нь хүрээгүй нэгэн. Хэрэв Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүд нэр дэвшигч С.Батхүлэгийн материалтай танилцвал хууль зөрчсөн томилгоо Ерөнхийлөгчөөр шууд хийгдэнэ. Тийм учраас танилцахгүй хэмээн бүгд картаа сугалан гарч, Байнгын хорооны хурлыг ирцгүй болгов. Гишүүдийг гарах мөчид УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж С.Батхүлэгт хандан “Ховдын гурав чинь л үлдсэн шүү” гэж хэлнэ лээ. Тэр нь Ш.Адьшаа, С.Бямбацогт, Б.Пүрэвдорж нар юм.

Улсын нэгдүгээр төв эмнэлгийн Элэг шилжүүлэн суулгах үндэсний багийн ахлагч, АШУҮИС-ийн Мэс заслын тэнхимийн эрхлэгч, анагаахын шинжлэх ухааны доктор, профессор, гавьяат эмч О.Сэргэлэнтэй өнгөрсөн онд ярилцсаныг нийтэлж байна. Тэрээр 2017 онд дэлхийн шилдэг таван мэс засалчийн нэгээр шалгарсан.

Ардын хувьсгалын 100 жил, Монгол Улсад улс төрийн нам байгуулагдсаны 100 жил ирэх онд тохионо. Ойгоор Өршөөлийн хууль гаргахыг Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар үгүйсгээгүй ч авлига, албан тушаалын гэмт хэргийг өршөөхгүй гэдгээ манай сайтад ярилцлага өгөхдөө зарласан. Эрх барьж байгаа МАН-аас олон хүн хууль хяналтын байгууллагад шалгагдаж, зарим нь шоронгийн хаалга татаад байна. Үүнээс дуулиантай нь ЖДҮХС-аас олон зуун саяар, тэрбумаар нь арын хаалгаар мөнгө тоншсон хэргүүд. Өөрөөр хэлбэл, ЖДҮчдэд холбогдох хэрэг өршөөлд хамрагдахгүй нь тодорхой болсон.

Ч.Сайханбилэг 2014 онд Ерөнхий сайдаар томилогдов. Түүний хуурай дүү, МЗХ-ны ерөнхийлөгч А.Мөнхбат, Ч.Сайханбилэгийн туслах байсан Ж.Сансар нар 2015 оны нэгдүгээр сард “Шинэхэн групп” нэртэй компани байгуулав. Энэ гурав Мэдээллийн технологи, шуудан, харилцаа холбооны газарт удирдах албан тушаал хашсан намтартай. “Шинэхэн групп”-ийнхэн дараа жил нь Монголд болох АСЕМ-ын үндэсний хурлын цогцолбор, зочид буудал барих саналаа Засгийн газарт тавилаа. Ингээд зургаахан сарын настай компанид энэ ажлыг Ч.Сайханбилэг хариуцуулахаар болов.

Ажлын хэсэгт багтсан Ш.Раднаасэд гишүүн л ирсэнгүй. Харин Б.Жаргалмаа гишүүн ажлын хэсгийн гишүүн биш хэдий ч хэлэлцүүлэгт бүтэн сууж мэдээлэл авлаа. Хэлэлцүүлэгт оролцогчид юу ярьсныг товчлон хүргэе.

Нийслэлийн Засаг даргын орлогч, зам тээврийн төслүүдийн асуудал хариуцсан удирдагч Б.Отгонсүхтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

Гадаадаас эх орондоо ирсэн монголчууд төлбөрөө өөрсдөө төлөөд тааруухан хоолтой зочид буудлуудад тусгаарлагдаж байгаа. Шуурхай штабынхан өдөр болгон шахуу, “Үхрийн махтай шөл нэхлээ, интэрнэт нэхлээ” гэж тусгаарлагдсан иргэдийг телевизээр ховлож, зэмлэдэг. Гэтэл Монголын дарга нар тусгаарлагдах болохоороо таван одтой Шангриллад татвар төлөгчдийн мөнгөөр 21 хононо гэдэг байж болох уу. Саяхан л нийслэлийн зарим газар, хэлтсийн дарга нарт нэг сая төгрөгийн урамшуулал олголоо гэсэн шүүмжлэл унтраагүй байтал төрийн албаныхан ийм өндөр үнээр тансаглал хүртэхээсээ ичихгүй юу.

Үндэсний бөхийн барилдааны дүрэм дэх “Бөхийн үүрэг” гэсэн хэсгийг зөрчөөгүй буюу  Үндэсний баяр наадмын тухай хуулийн 14.1-т заасан зөрчил Н.Батсуурьт алга.

Монгол Улсын гавьяат багш, доктор, профессор Ж.Баясахтай ярилцлаа.

Арван хүн лоозон бариад  цэцэрлэгийн хүртээмж нэхвэл коронагийн дэглэмж зөрчсөн хэргээр цагдаагаар баривчлуулна.

УИХ-ын ээлжит бус чуулган маргааш хаана. Энэ хугацаанд Улсын төсвийн тодотгол, 2019 оны гүйцэтгэл, Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр, үндсэн чиглэлийн төслийг батлах шаардлагатай. Мөн Ерөнхий сайдаас ирүүлсэн саналаар Шүүхийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг төсөл орж ирсэн. Өнөөдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар гишүүд уг төслийн үзэл баримтлалыг хэлэлцэхийг дэмжилгүй хууль санаачлагч буюу Засгийн газарт буцаав. Хэлэлцүүлгийн үеэр гишүүд юу ярьсныг хүргэе.